وقتی سنج و دمام بوشهر قربانی درآمدزایی برخی پایتخت‌نشینان می‌شود

به گزارش سیرنگ محسن آقایی، مدیر گروه موسیقی «آوای موج» در گفت‌و گو با ایسنا درباره‌ اینکه از آلاتی چون سنج در هیئت‌های مذهبی نقاط دیگر ایران از جمله تهران تا چه اندازه درست اجرا می‌شود، اظهار کرد: برخی تنها چیزی شنیده‌اند و می‌خواهند به شکل تقلیدی آن را اجرا کنند. البته ما در تهران هیئت بوشهری‌های مقیم تهران را داریم که این مراسم را به شکل منظم و مرتب انجام می‌دهند. سال گذشته در برج میلاد اجرا داشتیم که پیش از اجرای ما گروه دمام‌زنی در تهران اجرا کردند، اما هنگامی که ما شروع به نواختن کردیم احساس کردم که نحوه اجرا موسیقی ما با آنها متفاوت است. ما در اطراف بوشهر هم مشکلات این چنینی داریم و بسیاری هنوز با نحوه ساختن دمام آشنایی ندارند و این کار را به صورت استاندارد انجام نمی‌دهند.

 او با بیان اینکه هر کسی را بهر کاری ساخته‌اند، افزود: وقتی نمی‌توانند یک ساز را بزنند، چه الزامی به نواختن آن وجود دارد؟ یاد گرفتن، هزینه چندانی ندارد و کسانی که این کار را انجام می‌دهند حداقل می‌توانند از هیئت بوشهری‌های مقیم تهران کمک بگیرند؛ اما متاسفانه استفاده از این نوع موسیقی به منبع درآمد تبدیل شده‌ است. البته من با بحث درآمدزایی آن مشکلی ندارم، اما اینکه بخواهند خودشان را به عنوان نوازنده‌های جنوب معرفی کنند به ما برمی‌خورد.

وی درباره استفاده از موسیقی نواحی در مراسم مذهبی بیان کرد: در واقع مراسم مذهبی بوشهر، موسیقی عزاداری این استان است؛ همان موسیقی هفت‌گانه که شامل کار، کودک، زار، شادمانه، درمانی، محلی و عزا می‌شود.  موسیقی عزا به گوشه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. سبک سنتی و عزاداری در مناطق مختلف بوشهر نیز متفاوت است.

آقایی ادامه داد: سنج، دمام و  بیت عزا که در مراسم شادی هم به نوع دیگری وجود دارد، از جمله آیین‌های عزاداری بوشهر است. ما حتی در برخی از مراسم عزا از  کِل هم استفاده می‌کنیم. در مراسم عزاداری محرم نیز چون حضرت قاسم (ع) جوان بوده و شهید شده است، از این کار استفاده می‌شود.

او درباره اجرای کنسرت موسیقی مذهبی در ایام محرم و صفر اظهار کرد: مدتی پیش ما در جشنواره‌ سوگواره‌های ملی در کرمان حضور داشتیم که حدود ۱۲ گروه در آن حضور داشتند و بخشی از موسیقی عزا را در آن به نمایش گذاشتند. ما در این مراسم سنج و دمام، چاوشی‌خوانی و سینه‌زنی سنتی بوشهر را اجرا کردیم البته سینه‌زنی بوشهر در استان‌های اطراف نیز اجرا می‌شود اما پایگاه‌اصلی آن بوشهر بوده است. این نوع سینه‌زنی به شکل دایره و با چندین بُر تشکیل می‌شود.  هر چه بُرها جلو بیایند کوچکتر می‌شوند، سینه‌زن‌های قدیمی‌تر به بُرهای جلوتر دعوت می‌شوند، در واقع کسانی که جنب و جوش بیشتری دارند جلوتر از همه سینه می‌زنند و کسانی که به شکل معمولی این کار را انجام می‌دهند در بُرهای عقب‌تر می‌ایستند.

 مدیر گروه آوای موج اضافه کرد:‌ مراسم یَزله نیز در شادی‌ها وعزاها اجرا می‌شود. شور سینه‌زنی بوشهر به یَزله ختم می‌شود. در شب سوم امام حسین(ع) عزاداران به شکل دایره می‌ایستند و بعد از آنکه سینه زدند، حرکت می‌کنند و مابین  آن مصیبت‌خوانی انجام می‌دهند.

او درباره اجرای کنسرت مذهبی در ماه و محرم و صفر اظهار کرد: برخی از نوحه‌سراهای موسیقی مذهبی در بوشهر بارها شده که به صورت سازبندی کیبورد، عود و نی کنسرت اجرا کرده‌اند.

«آقایی» درباره تاریخچه برخی از سازهایی که در بوشهر استفاده می‌شوند، توضیح داد: دمام و بوق به وسیله‌ آفریقایی‌ها وارد این منطقه شده است، چون در زمان قدیم میکروفون نبوده است و زمانی که کشتی‌ها به ساحل می‌رسیدند، برای آنکه این اتفاق را به مردم اطلاع رسانی شود از این ابزارها استفاده می‌کردند و بعدها این ابزارها وارد موسیقی مذهبی بوشهر می‌شود. بوق نیز از نخستین سازهای بادی موسیقی است که از شاخ  گوزن ساخته می‌شده و زیبایی ظاهری خاصی نیز دارد. در حال حاضر در تمام مساجد بوشهر از دمام به سبک‌های مختلف استفاده می‌کنند

او با اشاره به نحوه نواختن سنج و دمام، بیان کرد: هفت دمام و چهار تا ده سنج نواز این کار را انجام می‌دهند. دمام‌ها نیز ترتیب خاصی دارند . یک نفر در جلو می‌ایستد که به او اِشکون نواز می‌گویند. در دو طرف او شش نفر (هر سمت سه نفر) قرار می‌گیرند. دو نفر که نزدیکترین به شخص اول است را « غِمبر»  نواز می‌گویند. نوازنده اشکون وظیفه تغییر در ریتم و در واقع شکستن ریتم را دارد تا بر تنوع ساختاری اجرا اضافه کند. غمبرها وظیفه تهییج و تحرک اشکون نواز را بر عهده دارند. ریتم سایر دمام‌ها ثابت است.

وی گفت: ذکر خوانی نیز که یکی دیگر از مراسم‌های مذهبی بوشهر است، طوری اجرا می‌شود که یک پیشکسوت ذکری را بیان می‌کند و مابقی، آن را تکرار می‌کنند. نوحه‌ی پامنبری نیز جزء دیگر آئین‌های این استان است.